President Trump heeft het debat aangewakkerd door te beweren dat Rusland en China in het geheim kernwapenproeven uitvoeren. Deze bewering, en vooral zijn suggestie dat deze tests ondergronds verborgen zouden kunnen zijn, heeft voor verwarring gezorgd onder deskundigen die nucleaire explosies monitoren. Ze beweren stellig dat grote kernmachten geen explosieve kernproeven meer hebben uitgevoerd sinds de jaren negentig, toen het Alomvattend Kernstopverdrag van kracht werd, waarmee een mondiale norm tegen dergelijke ontploffingen werd vastgelegd.
Trump maakte zijn bewering op 31 oktober in een interview met CBS’s 60 Minutes. “De testen van Rusland en die van China, maar ze praten er niet over”, zei hij, eraan toevoegend dat deze tests vaak “ver onder de grond plaatsvinden, waar mensen niet precies weten wat er gebeurt.”
Wetenschappers beschikken echter over geavanceerde hulpmiddelen om kernexplosies nauwkeurig te volgen. Het laatste land waarvan is bevestigd dat het dergelijke tests heeft uitgevoerd, was Noord-Korea, van 2006 tot 2017, op de testlocatie Punggye-ri. Deze ondergrondse ontploffingen werden snel geïdentificeerd door de trillingen die ze veroorzaakten en het vrijkomen van kenmerkende radioactieve isotopen die tijdens de ontploffingen ontstonden.
Om te begrijpen hoe zelfverzekerd we nucleaire activiteit over de hele wereld kunnen monitoren, sprak Science News met Thorne Lay, een seismoloog van de Universiteit van Californië, Santa Cruz, die tientallen jaren heeft gewijd aan onderzoek op dit gebied.
Ontploffingen detecteren: het waakzame oog van een internationaal netwerk
Lay legde uit dat er al tientallen jaren technologie bestaat om explosies waar dan ook op aarde te monitoren, of het nu gaat om luchtuitbarstingen, ondergrondse ontploffingen of onderwaterontploffingen. Deze monitoring is voornamelijk gebaseerd op het detecteren van de seismische golven, geluidsgolven die door water en lucht reizen en worden gegenereerd door een explosie.
‘De afgelopen twintig jaar’, merkte Lay op, ‘is er een internationaal monitoringsysteem geweest waar de VS deel van uitmaken.’ Dit systeem beheert een uitgebreid netwerk van:
- Seismische stations: Grondtrillingen volgen
- Hydro-akoestische stations: Luisteren naar geluidsgolven onder water
- Infrageluidstations: Detecteren van atmosferische geluidsgolven
- Radiochemische testers: Luchtmonsters verzamelen om vrijgekomen isotopen te identificeren.
Dit mondiale netwerk, bestaande uit honderden stations, vormt een aanvulling op bestaande seismische netwerken die al aardbevingsactiviteit wereldwijd monitoren.
De detectiedrempel: grootte is belangrijk
Lay benadrukte dat de minimaal detecteerbare explosiegrootte afhangt van de locatie ten opzichte van deze meetstations. “Een vuistregel is dat we overal ter wereld kunnen monitoren tot ongeveer magnitude 4”, verklaarde hij. Dit komt overeen met een kilotonexplosie (een vijftiende van de opbrengst van de bom op Hiroshima).
In gebieden met historische kernproeflocaties maken nauwkeurige kalibraties echter de detectie mogelijk van aanzienlijk kleinere explosies – ver onder het kilotonniveau.
De moeilijkheid van verbergen: beperkte mogelijkheden voor maskeren
Lay ging in op de suggestie van Trump dat ondergrondse tests effectief verborgen zouden kunnen worden. Hoewel het tot ontploffing brengen van een wapen in een enorme ondergrondse holte het geluidssignaal marginaal kan verminderen, is het onwaarschijnlijk dat dit de gebeurtenis volledig maskeert. Deze strategie zou alleen werken bij nabijgelegen meetstations en is inefficiënt vergeleken met de gevoeligheid van moderne detectiesystemen.
Onderscheid kernenergie van andere explosies
Lay legde uit dat het onderscheiden van een nucleaire explosie van andere typen afhankelijk is van verschillende sleutelfactoren:
- Omvang: Explosies groter dan magnitude 6 zijn uitzonderlijk moeilijk te bereiken met conventionele chemische middelen.
- Isotopenanalyse: Het vrijkomen van specifieke radioactieve isotopen, uniek voor kernsplijting, is een definitieve indicator. Ondergrondse tests veroorzaken vaak oppervlaktescheuren waardoor ontsnappende gassen met deze veelbetekenende isotopen kunnen worden gedetecteerd.
Voorbij explosieve tests: een nuance in terminologie
De inzichten van Lay benadrukken de complexiteit rond de beweringen van Trump, waardoor het onderscheid tussen explosieve kernproeven en andere soorten kernproeven zou kunnen vervagen. Hierbij kan het gaan om experimenten met niet-nucleaire componenten zoals voortstuwingssystemen of elektronica, vaak uitgevoerd in gecontroleerde omgevingen zonder explosieve ontploffingen.
Deze dubbelzinnigheid onderstreept de noodzaak van nauwkeurig taalgebruik bij het bespreken van kernwapenactiviteiten. Hoewel internationale monitoringsystemen opmerkelijk effectief blijven in het detecteren van explosieve kernproeven, is een genuanceerd begrip van verschillende soorten testen essentieel om de mondiale nucleaire activiteit accuraat te interpreteren.
