De ogenschijnlijk onschuldige uitkomsten van kunstmatige intelligentie – van door AI gegenereerde beelden van katten die op bananen rijden tot geavanceerde taalmodellen zoals ChatGPT – zijn gebouwd op een fundament van brute materiële realiteiten. De meedogenloze vraag naar AI leidt tot een nieuwe golf van grondstoffenwinning, arbeidsuitbuiting en milieuschade die grotendeels onzichtbaar is voor eindgebruikers. Dit is niet alleen een duurzaamheidsprobleem; het is een morele crisis die onmiddellijke aandacht vereist.
De donkere onderbuik van de toeleveringsketen van AI
De kern van de AI-infrastructuur is afhankelijk van zeldzame aardmineralen, lithium en kobalt. Deze materialen worden niet simpelweg “gedolven”; ze worden vaak van de aarde gerukt met behulp van gruwelijke arbeidspraktijken. Kinderen in de Democratische Republiek Congo klauwen door het zand naar kobalt, terwijl arbeiders in andere regio’s te maken krijgen met dodelijke omstandigheden in niet-gereguleerde mijnen. De mineralen stromen vervolgens in toeleveringsketens waar traceerbaarheid onmogelijk is, waardoor wordt verzekerd dat zelfs industriële winning samengaat met uitbuitende ambachtelijke mijnbouw.
China domineert momenteel de productie van zeldzame aardmetalen, maar de VS ontbeert de verwerkingsinfrastructuur om deze materialen in eigen land te raffineren. Deze geopolitieke onevenwichtigheid voegt een extra laag complexiteit toe aan de kwestie. Dit zijn niet alleen ‘kritieke mineralen’; het zijn strategische activa met gevolgen voor de nationale veiligheid, en de winning ervan is vaak verbonden met conflictgebieden zoals Oekraïne en regio’s die worden gecontroleerd door buitenlandse belangen in Congo.
Menselijke kosten die verder gaan dan extractie
De exploitatie stopt niet bij de mijn. AI-modellen vereisen enorme hoeveelheden trainingsgegevens, vaak afkomstig van werknemers die worden blootgesteld aan gewelddadige en vernederende inhoud. Werknemers in landen als Nigeria en India worden onderworpen aan traumatische beelden tegen lage lonen en met weinig bescherming. Deze onzichtbare arbeid voedt de systemen die onze dagelijkse digitale interacties aandrijven.
De milieutol: datacenters en uitputting van hulpbronnen
Naast arbeid vereist AI kolossale energie- en waterbronnen. Enorme datacenters, de motoren van AI, ontstaan in waterschaarste regio’s als Nevada en Arizona vanwege goedkope grond, arbeid en lage luchtvochtigheid. Deze centra belasten de lokale elektriciteitsnetten en drijven de kosten voor consumenten op. De watervoetafdruk van AI is onthutsend: onderzoekers schatten dat één enkele door AI gegenereerde e-mail een halve liter water verbruikt.
Particuliere bedrijven streven op agressieve wijze naar deze ‘grondstoffengrenzen’ en geven prioriteit aan betaalbaarheid boven duurzaamheid. Het resultaat is een race om goedkoop land, water en energie te exploiteren in gebieden die toch al kwetsbaar zijn voor ecologische stress.
Een nieuwe “bronnenvloek”?
Het patroon is duidelijk: AI versnelt een nieuwe ‘bronnenvloek’ in gemarginaliseerde gemeenschappen. Rijkdom gegenereerd door lokale arbeid wordt onttrokken en naar de digitale economieën van het Mondiale Noorden geleid. Deze cyclus bestendigt een dynamiek van bloei en neergang, vergelijkbaar met die in de olie- en diamantindustrie, waardoor gemeenschappen kwetsbaar worden voor uitbuiting.
De urgente vraag: is het het waard?
Het meedogenloze streven naar efficiëntiewinst op het gebied van AI verdoezelt de grote sociale en ecologische kosten. De vraag is niet óf AI voordelen kan opleveren, maar tegen welke prijs. Hebben we ChatGPT nodig om elke e-mail te schrijven? Hebben we echt door AI gegenereerde beelden van frivole inhoud nodig als ze gebaseerd zijn op lijden?
Het negeren van deze realiteiten maakt claims over duurzaamheid hol. Als we AI blijven omarmen zonder onze hulpbronnenconsumptie en arbeidspraktijken fundamenteel opnieuw te beoordelen, riskeren we een toekomst op te bouwen die wordt aangedreven door uitbuiting en vernietiging van het milieu. Dit is een crisis die een dringende, eerlijke afrekening vereist.
